Khái lược về Triết học
Tìm hiểu nền tảng cơ bản về triết học trước khi khám phá tư tưởng Mác-Lê-nin
Triết học là gì?
Triết học (từ tiếng Hy Lạp "philosophia" - tình yêu trí tuệ) là khoa học về những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
Đặc điểm của triết học:
- Tính khái quát cao nhất
- Tính phê phán và sáng tạo
- Tính thế giới quan và phương pháp luận
- Mối liên hệ chặt chẽ với thực tiễn
Chức năng của triết học:
- Chức năng thế giới quan
- Chức năng phương pháp luận
- Chức năng nhận thức
- Chức năng giáo dục và định hướng
Vấn đề cơ bản của triết học
Vấn đề cơ bản của triết học là mối quan hệ giữa tư duy và tồn tại, giữa ý thức và vật chất. Đây là vấn đề then chốt quyết định tính chất và định hướng của mọi hệ thống triết học.
Mặt thứ nhất: Cái gì là cái thứ nhất?
Chủ nghĩa duy vật
Vật chất là thứ nhất, ý thức là thứ hai. Vật chất quyết định ý thức.
Chủ nghĩa duy tâm
Ý thức là thứ nhất, vật chất là thứ hai. Ý thức quyết định vật chất.
Mặt thứ hai: Có nhận thức được thế giới không?
Thuyết khả tri
Con người có thể nhận thức được thế giới khách quan.
Thuyết bất khả tri
Con người không thể nhận thức được thế giới khách quan.
Lịch sử phát triển triết học
Triết học cổ đại
Thế kỷ VI TCN - V SCN
Hy Lạp, Ấn Độ, Trung Quốc. Những câu hỏi đầu tiên về bản chất thế giới.
Triết học trung cổ
Thế kỷ V - XV
Triết học thần học, sự thống trị của tôn giáo trong tư duy.
Triết học cận đại
Thế kỷ XV - XVIII
Phục hưng, Khai sáng. Lý tính và kinh nghiệm.
Triết học hiện đại
Thế kỷ XIX - nay
Triết học khoa học, duy vật biện chứng, hiện tượng học.
Triết học và đời sống
Tại sao cần học triết học?
- Hình thành thế giới quan khoa học
- Phát triển tư duy logic và phê phán
- Định hướng giá trị và ý nghĩa cuộc sống
- Hiểu biết về bản thân và xã hội
- Nâng cao năng lực giải quyết vấn đề
Triết học trong thời đại ngày nay:
- Đạo đức công nghệ và AI
- Triết học môi trường
- Triết học chính trị toàn cầu
- Triết học khoa học và y học
Từ triết học đến Mác-Lê-nin
Triết học Mác-Lê-nin không phải là một hệ thống tư tưởng độc lập, mà là sự kế thừa, phê phán và phát triển tinh hoa triết học nhân loại.
Những đặc điểm nổi bật:
- Tính khoa học: Dựa trên những thành tựu khoa học mới nhất
- Tính cách mạng: Không chỉ giải thích mà còn thay đổi thế giới
- Tính giai cấp: Phục vụ lợi ích giai cấp công nhân
- Tính thực tiễn: Gắn liền với thực tiễn xã hội
Dòng thời gian lịch sử
Khám phá 5 cột mốc quan trọng trong lịch sử phát triển triết học Mác-Lê-nin
Nguồn gốc & Bối cảnh
Triết học Đức, kinh tế chính trị Anh, chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp tạo nền tảng cho tư tưởng Mác-xít.
Mác & Ăng-ghen
1840-1883Sáng lập chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đặt nền móng khoa học cho phong trào công nhân.
Lê-nin
1900-1924Phát triển và thực tiễn hóa chủ nghĩa Mác-xít, lãnh đạo Cách mạng Tháng Mười thành công.
Chủ nghĩa Mác-Lê-nin ở Việt Nam
1920-nayHồ Chí Minh vận dụng sáng tạo, xây dựng con đường cách mạng phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Ứng dụng đương đại
1986-nayKinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển bền vững, AI và môi trường.
Triết học Mác-Lê-nin: Nền tảng lý luận
Hiểu sâu về hệ thống triết học khoa học và cách mạng
Chủ nghĩa duy vật biện chứng
Định nghĩa: Là thế giới quan và phương pháp luận khoa học về tự nhiên, xã hội và tư duy. Khẳng định vật chất là gốc, ý thức là sản phẩm của vật chất, đồng thời thế giới vật chất tồn tại và vận động theo quy luật biện chứng.
Ba quy luật cơ bản:
- Quy luật chuyển hóa từ lượng sang chất: Sự thay đổi về lượng đến một mức độ nhất định sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất
- Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập: Mọi sự vật đều chứa đựng những mặt đối lập, đấu tranh nội tại là nguồn gốc của sự vận động
- Quy luật phủ định của phủ định: Sự phát triển diễn ra theo hình xoắn ốc, kết hợp giữa tính kế thừa và phát triển
Chủ nghĩa duy vật lịch sử
Định nghĩa: Là sự vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng vào nghiên cứu xã hội loài người. Khám phá ra quy luật khách quan chi phối sự phát triển của xã hội loài người.
Những nguyên lý cốt lõi:
- Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội: Điều kiện vật chất của đời sống xã hội quyết định ý thức xã hội
- Lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất: Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất quyết định tính chất của quan hệ sản xuất
- Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng: Cơ sở kinh tế quyết định các thiết chế chính trị, pháp lý, tư tưởng
- Đấu tranh giai cấp là động lực của lịch sử: Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là động lực thúc đẩy xã hội phát triển
Các nhà tư tưởng chủ chốt
Khám phá đóng góp của những nhà tư tưởng vĩ đại
Karl Marx (1818-1883)
Nhà tư tưởng, nhà kinh tế học, nhà triết học
Những đóng góp chính:
- Phát triển lý thuyết giá trị thặng dư
- Tác phẩm "Tư bản" - phân tích chế độ tư bản chủ nghĩa
- Xây dựng chủ nghĩa duy vật lịch sử
- Tuyên ngôn Đảng Cộng sản (cùng Engels)
"Các triết gia chỉ giải thích thế giới bằng những cách khác nhau, vấn đề là thay đổi nó"
V.I. Lenin (1870-1924)
Nhà cách mạng, nhà lý luận, nhà chính trị
Những đóng góp chính:
- Lý thuyết về đế quốc chủ nghĩa
- Học thuyết về đảng kiểu mới
- Lý luận về cách mạng xã hội chủ nghĩa
- Thực tiễn xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa
"Không có lý thuyết cách mạng, không thể có phong trào cách mạng"
Hồ Chí Minh (1890-1969)
Nhà tư tưởng, nhà cách mạng, Chủ tịch nước
Những đóng góp chính:
- Vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lê-nin
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người
- Kết hợp giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp
- Đạo đức cách mạng: "Cần, kiệm, liêm, chính"
"Không có gì quý hơn độc lập tự do"
Ứng dụng thực tiễn
Triết học Mác-Lê-nin trong thực tiễn xây dựng và phát triển
Trong chính trị - xã hội
Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa:
- Dân chủ xã hội chủ nghĩa: quyền làm chủ của nhân dân
- Pháp chế xã hội chủ nghĩa: pháp luật phục vụ nhân dân
- Công bằng xã hội: phân phối theo lao động, bảo đảm an sinh
- Đoàn kết dân tộc: khối đại đoàn kết toàn dân
Đổi mới tư duy quản lý:
- Từ quản lý hành chính sang quản lý theo pháp luật
- Phân cấp, phân quyền, tăng tính tự chủ
- Minh bạch, công khai trong hoạt động công quyền
Trong kinh tế
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa:
- Kết hợp kế hoạch hóa với cơ chế thị trường
- Nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế
- Nhà nước điều tiết vĩ mô, thị trường điều tiết vi mô
- Phát triển bền vững, công bằng xã hội
Chuyển đổi số và công nghiệp 4.0:
- Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý
- Phát triển kinh tế số, xã hội số
- Đổi mới mô hình tăng trưởng
Trong giáo dục
Giáo dục toàn diện:
- Kết hợp giáo dục trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ
- Giáo dục tư tưởng chính trị và đạo đức
- Liên kết giáo dục với lao động sản xuất
- Phát triển năng lực tư duy sáng tạo
Cải cách giáo dục:
- Đổi mới phương pháp dạy và học
- Ứng dụng công nghệ thông tin
- Gắn đào tạo với nhu cầu xã hội
Trong quan hệ quốc tế
Ngoại giao đa phương:
- Hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển
- Đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế
- Chủ động và tích cực hội nhập quốc tế
- Là bạn tin cậy của các nước trên thế giới
Đối ngoại kinh tế:
- Mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế
- Thu hút đầu tư nước ngoài
- Tham gia chuỗi giá trị toàn cầu
Tài liệu tham khảo
Các tài liệu chuẩn để nghiên cứu sâu về triết học Mác-Lê-nin
Tác phẩm gốc
Karl Marx
- Tư bản (Das Kapital) - 3 tập
- Luận cương về Feuerbach
- Ý thức hệ Đức (cùng Engels)
- Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (cùng Engels)
V.I. Lenin
- Chủ nghĩa đế quốc - giai đoạn cao nhất của chủ nghĩa tư bản
- Nhà nước và cách mạng
- Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán
- Làm gì? (về tổ chức đảng)
Hồ Chí Minh
- Toàn tập Hồ Chí Minh - 15 tập
- Đường Kách Mệnh
- Sửa đổi lối làm việc
- Di chúc
Tài liệu nghiên cứu
Giáo trình chuẩn
- Giáo trình Triết học Mác-Lê-nin (NXB Chính trị Quốc gia)
- Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lê-nin
- Triết học Mác-Lê-nin - Những vấn đề lý luận và thực tiễn
Tạp chí khoa học
- Tạp chí Triết học
- Tạp chí Lý luận chính trị
- Tạp chí Cộng sản
- Nghiên cứu Triết học
Website học thuật
- Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
- Viện Triết học - Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam
- Cổng thông tin Lý luận chính trị
Kiểm tra kiến thức
Hãy thử thách bản thân với 3 câu hỏi về lịch sử triết học Mác-Lê-nin